پیوند هنر و طبیعت در سوندبافی

یکی از ویژگی‌های صنایع دستی ایران، استفاده از مواد خام موجود در هر منطقه است. هنرمندان ایرانی در طول قرن‌ها آموخته‌اند مواد خامی را که شاید در نظر بسیاری افراد ناآشنا بلااستفاده به نظر می‌آید، به فرآورده‌ها و محصولاتی کاربردی و مفید تبدیل کنند. در استان‌های جنوبی ایران که مناطقی مناسب برای رشد نخل هستند، الیاف حاصل از این درخت در صنایع دستی مختلفی به کار می‌رود. درخت خرما در زندگی مردمان جنوب ایران به قدری پرکاربرد است که هیچ بخشی از آن بلااستفاده نیست و ضایعات محسوب نمی‌شود. «سوندبافی» یکی از این صنایع دستی مرتبط با نخل به شمار می‌آید که بیشتر در استان هرمزگان رواج دارد.
سوندبافی، مواد اولیه و شیوه بافت
سوند نوعی حصیر است که با کنار هم چیدن و بستن ساقه‌های درخت خرما با طنابی باریک که آن هم با برگ نخل بافته شده است، به وجود می‌آید. از سوند به عنوان پوشش سقف خانه‌ها، زیرانداز و سایه‌بان استفاده می‌کنند. در سال‌های اخیر سوند به عنوان تزئینی برای محیط‌های مختلف همچون رستوران‌ها و اقامتگاه‌ها به کار می‌رود.
سوندبافی با ابتدایی‌ترین مواد و تجهیزات انجام می‌شود و به جز الیاف درخت خرما، در تهیه آن از تخته چوبی، سنگ و آب استفاده می‌کنند. برای بافت سوند شاخه‌های سبز درخت خرما را که در اواخر تابستان از آن جدا می‌کنند، در معرض نور خورشید قرار می‌دهند تا خشک شود. با این کار امکان جدا کردن برگ‌ها و ساقه‌ها فراهم می‌آید. ساقه‌ها را پس از خشک شدن و جدا کردن برگ‌ها یک شبانه‌روز در آب قرار می‌دهند تا نرم شود. مردم محلی این ساقه‌ها را «پیش‌خرما» می‌گویند. پیش‌خرما بعد از خیس خوردن به راحتی رشته‌رشته می‌شود. رشته‌های پیش‌خرما پس از تابیده شدن طناب‌هایی به نام «چیلک» را به وجود می‌آورند. چیلک را مدتی در آفتاب می‌گذارند و پس از خشک‌شدن با یک تخته چوبی مخصوص می‌کوبند تا قسمت‌های اضافه آن زدوده شود. در نهایت با چند سنگ عرض سوند مشخص و بافت آن انجام می‌شود.
بافت سوند عموما توسط مردان و در محیط‌های باز انجام می‌شود. معمولا هنرمندان بومی استان هرمزگان سوند را در کنار مزارع و نخلستان‌ها می‌بافند و بافت آن به صورت کارگاهی انجام نمی‌شود، هر چند ممکن است گاهی سوندبافی به صورت گروهی اجرا شود. هرچند سوندبافی یک کار مردانه شمرده می‌شود، زنان نیز در آن نقش‌آفرینی می‌کنند و بافت چلیک غالبا به آنان واگذار می‌شود.

سوندبافی، تاریخچه و ویژگی‌ها
این هنر را می‌توان یکی از رایج‌ترین صنایع دستی استان هرمزگان دانست. نظر دقیقی درباره منشا پیدایش سوندبافی وجود ندارد ولی قدمت آن را بیش از هزار سال تخمین می‌زنند. شماری از مورخان معتقدند انسان اولیه با در هم بافتن الیاف گیاهی موفق شد نخستین زیراندازها را برای خود تدارک ببیند. این زیراندازها بافته‌هایی شبیه حصیر بودند. برگ و الیاف درخت خرما به خاطر آن که ویژگی کشسانی مناسبی داشتند و می‌توانستند به خوبی به هم بافته شوند، از اولین مواد خام تولید چنین زیراندازهایی به شمار می‌روند. در طول قرن‌ها با وجود آن که روش‌ها و مواد خام دیگری برای تولید محصولاتی مشابه این زیراندازها کشف شد، این محصولات جایگاه خود را حفظ کردند و فن و مهارت بافت آن سینه به سینه به نسل‌های بعد منتقل شد.
سوند محصولی کاملا طبیعی است که در تولید آن هیچ گونه ابزار و مواد صنعتی به کار نمی‌رود، از این رو می‌توان آن را نمونه‌ای از پیوند زندگی و هنر انسانی با طبیعت دانست. از سوی دیگر سوند وزن کمی دارد و به راحتی قابل جابجایی و شستشوست. به خاطر جنس خاص سوند کثیفی و آلودگی سطح آن بدون استفاده از مواد شوینده، با شستشویی ساده زدوده می‌شود. این بافته در برابر رطوبت و آفتاب مقاوم است و حتی می‌تواند به عنوان تزئینی بر دیوار منازل قرار گیرد.

ثبت ملی سوندبافی
فن و هنر سوندبافی در سال 2019 میلادی (1398 خورشیدی) به نام استان هرمزگان در فهرست میراث ناملموس ملی ایران ثبت شد.