لباس سنتی آذربایجان شرقی، میراث ناملموس ملی ایرانیان

Customs of Iran

تغییر سبک زندگی در همه شاخصه‌های حیات بشری تاثیر گذاشته است. لباس و پوشاک، از جمله همین شاخصه‌هاست که به سوی هم‌شکلی گرایش پیدا کرده است. مدتی پیش که چندان هم دور نبود، هر شهر و روستا و هر فرهنگ برای خود لباسی داشت که بیانگر جلوه‌هایی از زیست آن بود، امروز ولی این جلوه‌ها رنگ باخته و همه به سوی یکسان شدن گرایش پیدا کرده‌اند. لباس محلی مردم آذربایجان نیز در این کشاکش، به تدریج رنگ باخت و امروز شاید تنها در برخی مراسم خاص استفاده شود و در میان برخی روستاها، رواج خود را حفظ کرده باشد.

در سال 2013 میلادی (1391 خورشیدی) برای حفظ لباس سنتی آذربایجان شرقی، مهارت‌ دوخت لباس‌های محلی و سنتی این استان به عنوان میراث ناملموس ملی به ثبت رسید.

ویژگی‌ها و انواع لباس محلی آذربایجان شرقی

شاید نخستین برخورد هر گردشگر با یک فرهنگ، در قالب دیدن لباس مردمان آن فرهنگ رخ دهد. از این رو لباس در معرفی فرهنگی که از آن برآمده است، نقشی مهم ایفا می‌کند. لباس محلی آذربایجان شرقی در قالب پوشاک دو ایل شاهسونی و ارسباران خودنمایی می‌کند. لباس مردانه این نوع پوشاک پیچیدگی و اجزای چندانی ندارد، با این وجود لباس زنان، خصوصا در مناطق عشایری هنوز رواج دارد و شامل دامن چین‌دار و روسری بزرگ است.

لباس زنان آذربایجان شرقی

لباس زنان معمولا زمینه‌ای روشن و گلدار دارد. تنوع این لباس‌ها بسیار زیاد است و در نوع، دوخت، تزئین و زیور استفاده‌شده در آن خودنمایی می‌کند. جنس پارچه‌ای که در دوخت لباس مورد استفاده قرار می‌گیرد، بسته به توان مالی فرد، تعیین می‌شود. کودری، ململ، چیت، متقال، فاستونی، دریاکنار، اوتماسینار، آیناگولی یا پولکی، شالموز، تافته، مخمل، ابریشم و حریر، انواع پارچه‌هایی است که در دوخت این لباس‌ها کاربرد دارد.

اجزای لباس محلی زنان آذربایجان شرقی به سه بخش سرپوش، تن‌پوش و پاپوش تقسیم می‌شود. عرقچین، روسری، شال، چارقد، سربند، چادر رنگی، روبند و چادر مهم‌ترین سرپوش‌ها در این نوع لباس است.

تن‌پوش‌های زنانه نیز اقسام مختلف دارد، از جمله کوینک که نوعی پیراهن بلند یقه‌گرد است، دن (نوعی پیراهن)، تومان (دامن بلند)، شلته یا دیزلیک (دامن کوتاه)، جلیقه، یل (کتی که با پارچه مخمل و ترمه دوخته می‌شود)، خود (کت معمولی)، جان کوینک (البسه کاموایی که خصوصا در فصول سرد روی پیراهن به تن می‌کنند) و ترکوینکی (زیرپوش).

پاپوش‌های زنانه نیز تنوع زیادی دارد. انواع مختلف جوراب، گالش (کفش بی‌پاشنه)، چاروق، قوندارا (نوعی کفش چرمی)، قیرمیزی باشماق (کفشی شبیه دمپایی) و تک‌گون که در جشن و عروسی بر پا می‌کنند.

دامن یکی از اصلی‌ترین اجزای لباس زنان آذربایجان شرقی است. بیشتر این لباس‌ها دست‌دوز است، خصوصا سربندها و کلاه‌ها که معمولا به هنرهای دوزندگی زنان آذری آراسته است و به نوعی بیانگر هنرمندی کسی است که آن را بر تن دارد.

لباس زنان روستایی با داشتن آستین‌های گشاد نسبت به لباس عشایر تمایز دارد. آنان لباسی سنتی به نام «ایش پالتاری» دارند که در زمان کار و پخت نان روی لباس عادی می‌پوشند.

لباس محلی مردان آذربایجان شرقی

کلاهی که به کپی (کلت ترک‌داری که به کلاه مردان گیلک شباهت دارد) مشهور است و کت و شلوار عمده‌ترین لباسی است که مردان آذربایجان شرقی بر تن می‌کنند. انواع دیگر کلاه شامل بورک (کلاه پوستی)، کلاه‌پهلوی، کامپابورک (کلاه کاموایی)، لبه‌دار، کنجه بورک (از جنس نمد)، حصیری، دورگه بورک (از پوست بره)، عرقچین، یون بورک (از جنس پشم) و شاپو نیز از سوی مردان آذربایجان شرقی مورد استفاده است.

تن‌پوش‌های مردان نیز شامل انواع پیراهن، دن، پالتو، گیمه، کورک (پوستین) و اووماشال (نوعی کت و شلوار) است. لب‌چین یا دولاما که چکمه‌ای مخصوص برای چارپاداران محسوب می‌شود، تک‌گون، گلاسه باشماخ، چاروق و چوست به عنوان پاپوش‌های مردانه به شمار می‌آید. از آن جا بیشتر مردان عشایری باید در مناطق کوهستانی به رفت و آمد بپردازند، پاپوش‌ها به شکلی طراحی شده‌اند که علاوه بر محافظت از پا در برابر ضربه، آن را در برابر سرما و رطوبت نیز حفظ کند.