Naqsh-e Rostam

نقش رستم یکی از دیدنی‌های استان فارس است که در شمال مرودشت و شش کیلومتری تخت جمشید‌ قرار دارد. مردم محلی این سنگ‌نگاره را که برای چندین قرن در دل کوه نمایان بود، می‌دیدند و آن را به رستم، شخصیت اسطوره‌ای شاهنامه و قهرمان ملی ایران نسبت می‌دادند. البته نام‌های دیگری مانند «سه‌گنبدان»، «دوگنبدان»، «کوه حاجی‌آباد»، «کوه استخر» و «کوه نفشت» نیز بر آن اطلاق شده است.

تاریخچه نقش رستم

این اثر شگفت‌انگیز تاریخی، در محل شهری باستانی به نام استخر واقع شده که در آن زمان محل زندگی بهترین هنرمندان دوران بوده است. استخر تا‌ زمان ورود اسلام به ایران (قرن هفتم میلادی) جزء آبادترین شهرهای زمان خود بود.

در آن زمان یک جاده سلطنتی میان تخت جمشید و اکباتان وجود داشت که از مقابل تخت رستم می‌گذشت. به همین دلیل در این مسیر، علاوه بر سنگ‌نبشته‌ها بناهای یادبودی هم ایجاد شد تا رهگذران بتوانند در حین عبور، آن‌ها را ببینند.

آثار تاریخی نقش رستم

آثاری که در نقش رستم پیدا شده به سه دوره تاریخی متفاوت، از 1200 پیش از میلاد تا 625 میلادی، تعلق دارد.

نقش برجسه عیلامی

این اثر از نقش یک مرد به حالت ایستاده که به احتمال زیاد بخشی از یک تصویر بزرگ‌تر بوده، تشکیل شده است. این سنگ‌نگاره در زمان بهرام دوم (سلطنت از 274 تا 293 م.) با کنده‌کاری‌های جدید جایگزین شده است. بر اساس سبک به کار رفته و نوع لباس این مرد، به نظر می‌رسد این نقش برجسته به دوره عیلامی (2700 تا 1600 پیش از میلاد) تعلق داشته باشد.

سنگ‌نگاره مرد عیلامی در نقش رستم

آن چه از نقش اولیه باقی مانده، دو ایزد و ایزدبانو را نشان می‌دهد که روی تختی که پایه‌های آن به صورت مار‌های به هم پیچیده است، نشسته‌اند. در سمت راست و چپ آنان نیز اشخاصی قرار دارند.

در تصویر سمت راست پیکر کامل مردی با ریش و موی بلند ایجاد شده است. وی ردایی بلند بر دوش و کلاهی گرد بر سر دارد و کلاه را با یک بند بسته است. وی به حالت احترام دستش را در جلوی خود رو به سینه به هم گره کرده و رو به خدایی ایستاده که نقش او از بین رفته است.

در سمت دیگر تصویر شخصی قابل تشخیص است که تاج کنگره‌دار و چهره‌ ظریف و بی‌ریشش، نشان از زن بودن او دارد. بدین ترتیب به احتمال زیاد این نقش عیلامی حاوی تصویر شاه و ملکه بوده است که در پیشگاه ایزد و ایزدبانو ایستاده‌اند و مشغول نیایشند.

آثار دوره هخامنشی

در دل کوهی به نام «حسین‌کوه» چهار مقبره سنگی برای خشایارشا (سلطنت از 485 تا 465 پیش از میلاد)، داریوش اول (سلطنت از 522 تا 486 پیش از میلاد) ، اردشیر اول (سلطنت از 465 تا 424 پیش از میلاد) و داریوش دوم (423 تا 404 پیش از میلاد) کنده شده است. این چهار مقبره تقریبا با یکدیگر یکسان هستند، ولی در مقبره داریوش اول کتیبه‌های زیادی به خط میخی وجود دارد.

مقبره صخره‌ای پادشاهان هخامنشی

کعبه زرتشت

این ساختمان در زمان هخامنشی ایجاد شده و هر چند از نامش در آن دوران اطلاعاتی در دست نیست، در دوره ساسانی آن را «بن‌خانک» می‌گفتند. نامی که امروز بنا به آن خوانده می‌شود جدید است و از حدود قرن چهاردهم میلادی روی آن قرار داده شده است.

درباره ساخت کعبه زرتشت نظرات متفاوتی وجود دارد: برخی آن را یک مقبره برای دفن شاهان هخامنشی می‌دانند، برخی معتقدند این بنا یک آتشکده بوده و به عقیده برخی دیگر، این بنا برای نگهداری کتاب مقدس به وجود آمده است.

آثار دوره ساسانی

در دیواره کعبه زرتشت کتیبه‌هایی مربوط به دوره ساسانی وجود دارد که در نوع خود، بسیار ازرشمند است و اطلاعات مفیدی درباره قلمرو ایران در آن دوران در خود دارد. اما جذاب‌ترین اثر به جا مانده در تخت رستم از دوره ساسانی، سنگ‌نگاره شاپور اول ساسانی است که حاوی تصویر پیروزی شاپور بر والرین، امپراتور روم است. این رویداد به حدی برجسته بوده که پادشاه ساسانی تصمیم گرفته با ایجاد یک دیوارنگاره، آن را برای ابد جاودانه کند.

سنگ‌نگاره شاپور اول ساسانی

در سنگ‌نگاره‌های دوره ساسانی، چهره‌ انسان از نیم‌رخ دیده می‌شود که تفاوتی آشکار نسبت به آثار مشابه به جا مانده از دوره‌های عیلامی و هخامنشی است. اغراق در نسبت‌ها دیگر ویژگی سنگ‌نگاره‌های این دوره است. بر این اساس بازوها و پاها بسیار قوی و شانه‌ها عریض نمایش داده می‌شود تا بدین ترتیب، قدرت فرد به رخ کشیده شود.