بسیاری از گردشگران، در سفر خود برای دیدن شهرهای بزرگ و مشهور برنامه‌ریزی می‌کنند، در حالی که این کار موجب می‌شود دیدن بسیاری دیدنی‌های بکر و اصیل را که در شهرهای کوچک‌تر واقع در مسیر قرار دارد، از دست بدهند. در شمال غرب ایران، مسیر تبریز به سرعین، اردبیل و آستارا، به عنوان یکی از مسیرهای پر تردد گردشگران به شمار می‌آید. با این حال بیشتر گردشگران در عبور از این مسیر، به مبدا و مقصد توجه دارند و از شهرهای واقع در مسیر، مانند سراب، به راحتی عبور می‌کنند. بدین ترتیب چشم‌اندازها و آثار تاریخی حیرت‌آور این شهر زیبا را از دست می‌دهند.

در میان آثار تاریخی سراب، موزه عشایر آذربایجان، به خاطر نمایش جلوه‌هایی از زندگی عشایر، اثری خاص و جالب است.

اهمیت عشایر در تاریخ ایران

عشایر در تاریخ سیاسی و اجتماعی ایران نقشی مهم داشته‌اند، به طوری که بسیاری حکومت‌های ایران از دل عشایر برخاسته‌اند. غزنویان، سلجوقیان، خوارزمشاهیان، ایلخانان، قره‌قویونلوها، آق‌قویونلوها، افشاریه، زندیه و قاجاریه، بخشی از همین حکومت‌ها هستند که شکل‌گیری آن‌ها بر پایه تشکیلات ایلاتی بود.

در آذربایجان گرایش به زندگی در شهر و روستا و گریز از مصائب زندگی کوچ‌نشینی، در چند دهه اخیر فزونی یافته است، به طوری که به نظر می‌رسد به زودی این شیوه زندگی به دست فراموشی سپرده خواهد شد. از این رو تاسیس موزه عشایر آذربایجان، تلاشی است برای زنده نگه داشتن میراث عشایر منطقه.

عشایر آذربایجان

عشایر آذربایجان شرقی هر سال، دو بار در فصل بهار و پاییز کوچ می‌کنند. در اواسط اردیبهشت و با گرم شدن تدریجی هوا، عشایر به مناطق ییلاقی در شهرستان‌های کلیبر، اهر، هریس، سراب، میانه، مراغه، جاراویماق و ارتفاعات سهند، سبلان و بزگوش می‌روند. جمعیت عشایر آذربایجان شرقی در سال 2022 میلادی، حدود دو درصد جمعیت استان عنوان شده است، با این حال 20 درصد دام سبک استان از سوی این عشایر تامین می‌شود.

عشایر آذربایجان از دو ایل ارسباران و شاهسون و 10 طایفه مختلف تشکیل شده‌اند. این عشایر در بین استان‌های آذربایجان شرقی، اردبیل، زنجان و آذربایجان غربی در تردد هستند. سبک زندگی عشایر با طبیعت تناسب پیدا کرده و چشم‌اندازهای بکر کوهستانی و جلگه‌ای، مناظری است که هر روز جلوی دیدگان این مردم سخت‌کوش و پرکار قرار دارد.

ویژگی‌ها و معماری موزه عشایر آذربایجان

این موزه نخستین موزه‌ای است که در ایران، درباره زندگی عشایر بنا نهاده شده است. ساختمان موزه پیش از این با عنون «حمام جلال» شناخته می‌شد. این حمام با مساحتی نزدیک 650 متر مربع، از سال‌های آخر دوره قاجار (اوایل قرن بیستم میلادی) به جا مانده بود. این حمام که به فردی به نام «جلال» تعلق داشت، تا چند دهه پیش، به عنوان حمام عمومی، به مردم سراب خدمات ارائه می‌داد. حمام از دو بخش جداگانه برای استحمام زنان و مردان برخوردار بود و در معماری خود، از ساختار معمول حمام‌های ایرانی تبعیت می‌کرد.

پس از آن انتقال مالکیت حمام در سال 1993 میلادی (1372 خورشیدی) از بخش خصوصی به شهرداری سراب، عملیات مرمت آن آغاز شد و در نهایت به تاسیس موزه عشایر آذربایجان اختصاص یافت.

این موزه از نوع موزه‌های مردم‌شناسی است و آداب و رسوم، زبان، معیشت، مسکن، هنر، فنون، خوراک، پوشاک و صنایع دستی جامعه عشایری در آن به نمایش درآمده است. وجود چندین مجسمه مومی با لباس‌های محلی عشایر، در کنار چادرهای برافراشته‌شده، حس جاری بودن زندگی را به مخاطب منتقل می‌کند. اشیایی که در این موزه مشاهده می‌شود، عمدتا از استان‌های آذربایجان شرقی و اردبیل گردآوری شده است.

کتابخانه تخصصی عشایر، یکی از بخش‌های این موزه است که در آن کتاب‌های مختلف در اختیار علاقمندان قرار دارد. فضای مرتع و چوپان، فرآوری سنتی و بومی لبنیات و پشم، دست‌بافت‌های عشایری، موسیقی، پوشاک، زیورآلات، مسکن، نان‌پزی، قهوه‌خانه سنتی و تابلو فرش، بخش‌های مختلف موزه را تشکیل می‌دهد.

موزه عشایر آذربایجان در کجا قرار دارد؟

برای دیدن موزه مردم‌شناسی عشایر آذربایجان، باید به شهر سراب سفر کنید. این موزه با تبریز، 130 کیلومتر فاصله دارد و در کنار ساختمان شهرداری سراب قرار گرفته است.